Układ odpornościowy, układ immunologiczny - zbiór mechanizmów
organizmu
, mających na celu jego ochronę przed chorobami, poprzez identyfikację i likwidowanie
patogenów
i
komórek nowotworowych
. Mechanizmy te wykrywają różnorakie odmiany
czynników chorobotwórczych
, od
wirusów
po robaki pasożytnicze, dlatego muszą rozróżniać zdrowe komórki i tkanki organizmu, w celu jego prawidłowego funkcjonowania. Wykrywanie patogenów jest skomplikowane, ponieważ dzięki
ewolucji
przystosowują się, zmieniając metody działania.
By przetrwać tę próbę sił oddzielne mechanizmy ewoluowały, aby rozpoznawać i przeciwdziałać patogenom. Każdy prosty
organizm jednokomórkowy
, taki jak
bakteria
posiada układ
enzymów
, ochraniających go przed infekcją
wirusową
. Inne podstawowe mechanizmy odpornościowe ewoluowały w dawnych
eukariotach
i pozostały w ich współczesnych
descendentach
, takich jak rośliny, ryby, gady i owady. Te mechanizmy zawierają m.in. peptydy przeciwdrobnoustrojowe (AMPs –
ang.
Antimicrobial peptides), np.
defensyny
. Natomiast bardziej zaawansowane mechanizmy rozwinęły się stosunkowo niedawno z ewolucją
kręgowców
[1]. Układy odpornościowe kręgowców, takich jak
człowiek
składają się z wielu rodzajów
protein
, komórek,
narządów
i tkanek, które oddziałują na siebie w złożonym i dynamicznym systemie. Jako część tej bardziej złożonej
odpowiedzi odpornościowej
, układ kręgowców cały czas przystosowuje się do bardziej skutecznego rozpoznawania poszczególnych patogenów. Ten proces adaptacji prowadzi do powstania
"wspomnień" immunologicznych
i pozwala na jeszcze skuteczniejsze wykrywanie poznanych już patogenów podczas przyszłych starć z nimi. To właśnie proces
odporności nabytej
jest podstawą w
szczepieniach ochronnych
.
Zaburzenia w systemie odpornościowym mogą wywoływać choroby.
Niedobór odporności
występuje, kiedy system odpornościowy jest mniej aktywny niż normalnie, wskutek powracających na nowo i zagrażających życiu infekcji. Niedobór odpornościowy może być także wynikiem
choroby genetycznej
, takiej jak
ciężki złożony niedobór odporności
, może być spowodowany środkami farmaceutycznymi, albo zakażeniem, np.
zespół nabytego niedoboru odporności
(AIDS), powodowany
retrowirusem
HIV
. W przeciwieństwie do
chorób autoimmunologicznych
, wynikających z hiperaktywności układu odpornościowego, atakującego własne, normalne tkanki, jakby byłe one obcymi organizmami. Powszechne choroby autoimmunologiczne obejmują
reumatoidalne zapalenie stawów
,
cukrzycę typu 1
,
toczeń rumieniowaty układowy
. Te istotne role w immunologii są przedmiotem intensywnych badań naukowych zarówno na zdrowych, jak i chorych pacjentach.
Narządami
układu odpornościowego, w których znajdują się
komórki
są:
grasica
,
szpik kostny
,
śledziona
,
węzły chłonne
,
migdałki
,
kępki Peyera
i
wyrostek robaczkowy
w
przewodzie pokarmowym
.
Komórki uczestniczące w odpowiedzi immunologicznej
Linie obrony odporności
Układ odpornościowy ochrania organizmy przed
infekcją
na kilku poziomach, które wzrastają wraz ze swoistością.
Najprostsze są bariery fizyczne, które zapobiegają wejściu do ciała takim patogenom, jak bakterie czy wirusy. Jeżeli patogen przełamie te bariery to wrodzony układ odpornościowy (
ang.
innate immune system) zapewnia natychmiastową, lecz
nieswoistą odpowiedź
. Wrodzone układy odpornościowe posiadają wszystkie
rośliny
i
zwierzęta
[2].
Jeżeli patogeny skutecznie unikną odpowiedzi nieswoistej (wrodzonej), kręgowce posiadają trzecią warstwę ochronną - adaptacyjny układ odpornościowy (ang. adaptive immune system). Tutaj układ odpornościowy usprawnia swoją odpowiedź na infekcję, poprzez udoskonalone rozpoznawanie patogenu wyeliminowanego już wcześniej. Po wyeliminowaniu patogenu ta "udoskonalona" odpowiedź jest zachowywana w formie
pamięci immunologicznej
i umożliwia przystosowanie układu immunologiczny do zorganizowania szybszego i silniejszego ataku na ten patogen w przyszłości[3].
Oba rodzaje, wrodzonej i adaptacyjnej odporności polegają na zdolności układu odpornościowego do rozróżniania własnych (
ang.
self) i niewłasnych (ang. non-self)
molekuł
. W
immunologii
własne molekuły są tymi elementami organizmu ciała, które mogą być rozróżniane wśród obcych substancji przez układ immunologiczny[4]. Na odwrót jest z niewłasnymi molekułami, które rozpoznawane są jako obce molekuły. Jedną z grup niewłasnych molekuł nazwano
antygenami
(ang. antibody generators), czyli inaczej generatorami przeciwciał i są definiowane jako substancje przywiązane do specjalnych receptorów odpornościowych i wywołujące odpowiedź odpornościową[5].
Zewnętrzne bariery
Kilkanaście barier ochrania organizmy przed infekcją, wliczając w to bariery mechaniczne, chemiczne i biologiczne. Wypełnione
woskami
kutykule
wielu
liści
, szkielety zewnętrzne owadów,
skorupy
i błony osadzone zewnętrznie na
jajach
oraz
skóra
są przykładowymi mechanicznymi barierami, będącymi pierwszą linią obrony przed infekcją[5]. Natomiast, gdy organizmy nie są w pełni uszczelnione przed wpływem ich środowisk, uruchamiają się inne systemy, powodujące czynności, mające na celu ochronę ciała, takie jak
płuca
,
jelita
, droga moczowo-płciowa. Za sprawą płuc
kaszel
i
kichanie
mechanicznie wyrzuca patogeny i inne podrażnienia z dróg oddechowych.
Łzawienie
oczu i oddawanie
moczu
także powoduje mechaniczne wydalenie patogenów, natomiast śluz wydzielany przez drogi oddechowe i przewód pokarmowy stanowi dobrą pułapką i usidla
mikroorganizmy
[6].
Przed infekcją chronią również bariery chemiczne. Skóra i droga oddechowa wydzielają peptydy antybakteryjne, takie jak β-defensyny[7]. Enzymy, np.
lizozym
i fosfolipaza A zawarte w
ślinie
,
łzach
i mleku kobiecym także są przeciwbakteryjne[8][9]. Wydzieliny z
pochwy
po
menarche
, gdy stają się nieco
kwasowe
służą jako chemiczna bariera, podczas gdy sperma zawiera w sobie
defensyny
i
cynk
zabijące patogeny. W
żołądku
kwas żołądkowy
i
proteazy
stanowią silną chemiczną obronę przed patogenami, które dostały się do wnętrza żołądka.
Komensalna
flora znajdująca się wewnątrz przewodu pokarmowego i drogi moczowo-płciowej służy jako bariera biologiczna konkurując o pokarm i przestrzeń z patogenicznymi bakteriami, w niektórych przypadkach, przez zmianę warunków w ich otoczeniu, takich jak
pH
lub dostępność żelaza[10][11]. To zmniejsza ryzyko osiągnięcia przez patogeny wystarczającej ilości, umożliwiającej wywołanie choroby. Jednakże, ponieważ większość antybiotyków nieswoiście skierowana jest do bakterii i nie wpływa na grzyby, doustne antybiotyki mogą doprowadzić do "nadmiernego wzrostu" grzyba i spowodować np.
kandydozę pochwy
[12]. Jest to dobry dowód na to, że ponowne wprowadzenie
probiotycznej
flory, takiej jak czyste kultury
Lactobacillus
, normalnie znajdujących się w
jogurtach
, pomaga przywrócić zdrową równowagę bakteryjnym populacjom przy infekcjach jelitowych u dzieci i dają zachęcające wstępne dane do badań nad bakteryjnym zapaleniem żołądka i jelit,
nieswoistym zapaleniu jelit
, infekcją dróg moczowych i pochirurgicznych infekcjach[13][14][15].
Wrodzona odporność
Organizm
noworodka
ma wykształcony jedynie zaczątek układu odpornościowego, zwany odpornością wrodzoną (nieswoistą). Wraz ze wzrostem i rozwojem organizmu zmienia się także jakość odporności organizmu. Z początkowej odporności wrodzonej układ rozrasta się tworząc tzw. odporność nabytą (swoistą). Ostatnim okresem rozbudowy odporności organizmu jest okres dojrzewania w pełni funkcjonującego układu immunologicznego.
Odporność wrodzona charakteryzuje się brakiem samoczynnie wytwarzanych
przeciwciał
. Wszystkie pierwiastki i komórki odpornościowe dostarczane są wraz z
mlekiem
matki. Okres odporności nabytej to czas swoistego „treningu” przyszłego układu odpornościowego. W czasie tym odporność wrodzona przechodzi wiele przemian[16].
Mikroorganizmy, które pomyślnie przedrą się przez bariery zewnętrzne i wtargną do organizmu napotkają komórki i mechanizmy wrodzonego układu odpornościowego. Ten układ ochrania w sposób nieswoisty, co oznacza, że układy te rozpoznają i odpowiadają na patogeny w standardowy sposób. Ten układ nie nadaje długotrwałej
odporności
przeciw patogenowi. U większości organizmów wrodzony układ odpornościowy jest głównym i dominującym układem broniącym gospodarza[17].
Humoralne i chemiczne bariery
Zapalenie
Zapalenie jest jedną z pierwszych odpowiedzi układu odpornościowego na infekcję[18]. Objawia się ono przez zaczerwienienie i spuchnięciem, które spowodowane jest zwiększonym przepływem krwi w tkance. Zapalenie jest produktem
eikozanoidów
i
cytokinów
, które uwalniane są przez uszkodzone albo zainfekowane komórki. Eikozanoidy zawierają
prostaglandynę
i
leukotrieny
. Prostaglandyna wywołuje
gorączkę
i
wazodilatację
naczyń krwionośnych powiązanych z zapaleniem, natomiast leukotrieny niezawodnie przyciągają
krwinki białe
(leukocyty)[19][20]. Zwykłe cytokiny zawierają
interleukiny
, które są odpowiedzialne za komunikację pomiędzy krwinkami białymi,
chemokiny
pobudzające
chemotaksję
i
interferony
, które mają wpływ na antywirusowe zmiany, takie jak wyłączenie biosyntezy białka w komórce gospodarza[21].
Czynniki wzrostowe
i cytotoksyczne również mogą być uwolnione. Te cytokiny i inne substancje chemiczne włączają kolejno nowe komórki odpornościowe na miejsce infekcji i przyczyniają się do naprawy każdej zniszczonej tkanki, następującej po usunięciu patogenów[22].
Dopełniacz
Dopełniacz jest
biochemiczną kaskadą
, która atakuje powierzchnię obcych komórek. Zawiera ponad 20 różnych protein i nazwano go dopełniaczem ze względu na jego zdolność niszczenia patogenów przez
przeciwciała
. Dopełniacz jest ważnym
humoralnym
elementem wrodzonej (nieswoistej) odpowiedzi odpornościowej[23][24]. Dopełniacze posiada wiele gatunków, także tych nie będących ssakami, takich jak rośliny, ryby i niektóre
bezkręgowce
.
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Beck, Gregory; Gail S. Habicht (November 1996). "
Immunity and the Invertebrates
(
PDF
)". Scientific American: 60–66. Wyszukane
2007
-01-01.
- ↑ Litman G, Cannon J, Dishaw L (2005). "Reconstructing immune phylogeny: new perspectives.". Nat Rev Immunol 5 (11): 866-79
PMID 16261174
- ↑ Mayer, Gene (2006).
Immunology - Chapter One: Innate (non-specific) Immunity.
Microbiology and Immunology On-Line Textbook. USC School of Medicine. Wyszukane
2007
-01-01.
- ↑ Smith A.D. (Ed) Oxford dictionary of biochemistry and molecular biology. (1997) Oxford University Press.
- ↑ 5,0 5,1 Alberts, Bruce; Alexander Johnson, Julian Lewis, Martin Raff, Keith Roberts, and Peter Walters (2002).
Molecular Biology of the Cell; Fourth Edition
. New York and London: Garland Science. .
- ↑ Boyton R, Openshaw P. "Pulmonary defences to acute respiratory infection.". Br Med Bull 61: 1–12.
PMID 11997295
.
- ↑ Agerberth B, Gudmundsson G. "Host antimicrobial defence peptides in human disease.". Curr Top Microbiol Immunol 306: 67–90.
PMID 16909918
.
- ↑ Moreau J, Girgis D, Hume E, Dajcs J, Austin M, O'Callaghan R (2001). "
Phospholipase A(2) in rabbit tears: a host defense against Staphylococcus aureus.
". Invest Ophthalmol Vis Sci 42 (10): 2347–54.
PMID 11527949
.
- ↑ Hankiewicz J, Swierczek E (1974). "Lysozyme in human body fluids.". Clin Chim Acta 57 (3): 205-9.
PMID 4434640
.
- ↑ Fair W, Couch J, Wehner N (1976). "Prostatic antibacterial factor. Identity and significance.". Urology 7 (2): 169-77.
PMID 54972
.
- ↑ Yenugu S, Hamil K, Birse C, Ruben S, French F, Hall S (2003). "
Antibacterial properties of the sperm-binding proteins and peptides of human epididymis 2 (HE2) family; salt sensitivity, structural dependence and their interaction with outer and cytoplasmic membranes of Escherichia coli.
". Biochem J 372 (Pt 2): 473-83.
PMID 12628001
.
- ↑ Gorbach S (1990). "Lactic acid bacteria and human health". Ann Med 22 (1): 37–41.
PMID 2109988
.
- ↑ Hill L, Embil J (1986). "
Vaginitis: current microbiologic and clinical concepts.
". CMAJ 134 (4): 321-31.
PMID 3510698
.
- ↑ Reid G, Bruce A (2003). "
Urogenital infections in women: can probiotics help?
". Postgrad Med J 79 (934): 428-32.
PMID 12954951
.
- ↑ Salminen S, Gueimonde M, Isolauri E (2005). "
Probiotics that modify disease risk
". J Nutr 135 (5): 1294–8.
PMID 15867327
.
- ↑ "Układ odpornościowy człowieka"
[1]
- ↑ Reid G, Jass J, Sebulsky M, McCormick J (2003). "Potential uses of probiotics in clinical practice". Clin Microbiol Rev 16 (4): 658-72.
PMID 14557292
.
- ↑ Kawai T, Akira S (2006). "Innate immune recognition of viral infection". Nat Immunol 7 (2): 131-7.
PMID 16424890
.
- ↑ Miller, SB (2006). "Prostaglandins in Health and Disease: An Overview". Seminars in Arthritis and Rheumatism 36 (1): 37–49
PMID 16887467
.
- ↑ Ogawa Y, Calhoun WJ. (2006). "The role of leukotrienes in airway inflammation.". J Allergy Clin Immunol. 118 (4): 789–98.
PMID 17030228
.
- ↑ Le Y, Zhou Y, Iribarren P, Wang J (2004). "
Chemokines and chemokine receptors: their manifold roles in homeostasis and disease
". Cell Mol Immunol 1 (2): 95–104.
PMID 16212895
.
- ↑ Martin P, Leibovich S (2005). "Inflammatory cells during wound repair: the good, the bad and the ugly.". Trends Cell Biol 15 (11): 599–607.
PMID 16202600
.
- ↑ Rus H, Cudrici C, Niculescu F (2005). "The role of the complement system in innate immunity.". Immunol Res 33 (2): 103-12.
PMID 16234578
.
- ↑ Mayer, Gene (2006).
Immunology - Chapter Two: Complement
. Microbiology and Immunology On-Line Textbook. USC School of Medicine. Retrieved on
2007
-01-01.